Na de tweede oorlog ging het snel vooruit voor iedereen. De welvaart werd algemeen. Ziekteverzekering, werkloosheidsvergoeding, stemrecht voor dom en slim, arm en rijk. De bode van de mutualiteit kwam thuis langs om de bijdragen op te halen. De facteur kende de mensen van zijn straten als zijn familie. Men kon ook een woonplaats huren en gerespecteerd over straat lopen als men niét gedoopt was. De vrijheid was uitgevonden. En beheerst door de staat die de touwtjes in de handen hield. Tijdens het fascisme had men geleerd wat brutale ‘Freiheit’ was, de vrijheid van de gewetenlozen. Het elk voor zichzelf. Of minstens voor de eigen bende, de eigen kliek.
België werd een parlementaire democratie – als in ‘de minst slechte oplossing om een leefbare samenleving te organiseren’. Waarbij de per vrije en geheime verkiezingen door het volk verkozen parlementariërs het democratisch bestuur van het land controleren. Pas sinds 1949 hebben ook vrouwen bij de parlementsverkiezingen stemrecht en -plicht. Het is een ingewikkeld systeem waarbij een minimum aan doorzicht in de politieke en sociaaleconomische problemen van de tijd vanwege de kiesgerechtigden noodzakelijk is. Iets wat niet van iedereen kan gevraagd worden.
Kosten en baten
Maar de oude democratie lijkt moe, versleten, opgebruikt. Ze lijdt aan ademnood en geheugenverlies. “Het aandeel van de wereldbevolking dat in een autocratie leeft is gestegen van 46 procent in 2012 naar 72 procent in 2023”, schrijft professor Van Hecke in het boek Slimmer Samen naar aanleiding van 60 jaar KULAK.
Le Soir van 4 juni 2024 wist te melden dat naar een onderzoek in Vlaanderen slechts 43% van de jongens en 53% van de meisjes een politieke voorkeur uitten. Was ik als ‘jongere’ beter?
Yasmine Kherbache, rechter bij het Grondwettelijk Hof, schrijft in datzelfde Slimmer Samen dat “het grootste gevaar is dat een deel van de bevolking onze democratische instellingen – de politiek, het gerecht – niet meer vertrouwt.” In plaats van inburgeringstrajecten voor nieuwkomers, zou er voor alle Belgen een traject voor inburgering in geschiedenis en democratie moeten zijn. Zou zoiets verplichten, democratisch zijn? Men heeft alvast een aantal vakken afgeschaft in het bijzonder onderwijs ‘omdat de leerlingen daar toch geen interesse voor hebben’. Bij de jongste gemeenteraadsverkiezingen was de stemplicht althans voor de Vlamingen voor het eerst afgeschaft. Met andere woorden, men mag de kosten-baten van een democratie genieten zonder zich daarvoor te hoeven engageren als stemplichtige. Men hoeft zich niet uit te spreken over sociale zekerheid, syndicale rechten, arbeidswetgeving, gezondheidszorg, etc.
Ik heb geen Politieke Wetenschappen gestudeerd. Ik heb enkel langer geleefd dan ik nog te leven heb. Dat deed en doe ik observerend en beschouwend. Eén van de verworvenheden van de democratie is dat elk burger ongeacht macht en stand, ongeacht zijn intellectueel en cultureel peil, zich de dingen mag herinneren zoals hij of zij ze meent beleefd te hebben. In het verhalen van de herinnering, subjectief op zoek naar de onvindbare waarheid: die Gedanken sind frei. Wat volgt zijn mijn gedachten.
Iedereen kindjes
Eerst een beetje surrealisme. Volgens heel wat wetenschappers was de draagkracht van planeet aarde wat betreft bevolkingsaantal bereikt in mijn geboortejaar 1950: twee en een half miljard mensen. Meer volk kon er niet meer bij. Ik was de eerste te veel. Nu zijn we met acht miljard. In 75 jaar vijf en een half miljard meer, 460 maal de bevolking van België. Maar de groeieconomie bleef welstand maken, al werd en wordt daarvoor elders roofbouw gepleegd. Het idee van een derde wereld ontstond. Iedereen moest mee, iedereen moest welstellend. En iedereen moest kindjes. Sommigen voor God, anderen om terrein, stemgerechtigden of kapitaal bij te winnen, de meesten omdat ze hun partner beminden en kindjes maken daarbij hoort. Het ‘save the planet don’t make babies’, is theorie. Darwin heeft dat allemaal duidelijk uitgelegd. Is de overbevolking het fundamenteelste en minst oplosbare probleem? Is democratie enkel mogelijk zolang er voldoende welstand is voor iedereen? Ik moet niet doemdenken. Ik ben oud. Het is aan de jonge generatie om een nieuwe aanpak te formuleren. Al lijkt me de luxe van citytrips naar Madrid en kleedjes aan 10 euro per stuk te veel gevraagd van deze planeet. Ze lijkt net zo moe als de democratie. De lucht is te grijs. Het nieuws te deprimerend.
Iedereen heeft het over ‘veiligheid’, zowel in de wijk, in de steden, als in de wereld. Kan een land in oorlog democratisch zijn? Of een land in angst, ook als die virtueel is? Angst als product van de Musk-businness en haar afgeleiden? The culture of fear?
Fake is great
Op 1 februari 1989 zond de eerste Belgische commerciële televisiezender VTM zijn eerste uitzending naar onze woonkamers. Daarbij werd het monopolie van de niet aan sensatienieuws gebonden staatszender BRT voorgoed doorbroken. Vanaf dan zou televisie een commercieel product zijn. Informatie al evenzeer. Wie Magnette’s Ecosocialistisch manifest leest, krijgt alternatieven gepresenteerd. Maar de Waalse kiezer verkoos hem naar huis. De PS naar af, de blaffende Bouchez, die dweept met Trumps mediataal, op scene. Fake is great! Ook dat is democratie.
Op de cover van 3 februari 1997 van Time Magazine prijkt een wereldbol omgeven door optische kabels met daarbij de woorden: ‘Welcome to the Wired World’. De wereld was officieel digitaal geworden, ondertussen ook wireless. WWW à volonté. Moet er mayonaise op? Enkel in dictaturen heeft de staat de digitale vrijheid en de daarin circulerende waarheden onder controle. Overal elders is men vrij.
Vanaf nu zouden de mensen zozeer dagelijks gebombardeerd worden met een tsunami aan info dat ze voor eigen beschouwingen van het leven rondom hen te moe zijn. Wie alles wil weten kan dat sindsdien. Wie alles wil weten wordt zot. Men lijkt meer en meer eenvoud te willen: slogans van een grote leider, een vader des vaderlands. Iemand die in onze plaats kiest, een nieuwe caesar. Eigen volk als beest.
Via de sociale media is het nu des te meer waarheid dat alle politiekers zakkenvuller zijn. Politiekers worden ‘geconsumeerd’. Ooit stemde de nieuwe generatie op dezelfde partij als de vorige, die van hun ouders. Ooit richtten partijleden zich kritisch op wat er binnen de eigen partij gebeurt, nu ligt men vooral op de loer om ‘met stront te gooien’ naar de anderen. De antipolitiek. Wie de macht krijgt een legislatuur te regeren, wordt bij de volgende verkiezingen niet beloond om wat hij of zij goed deed, maar afgestraft om wat hij of zij niet goed genoeg deed. De Vivaldi-regering kan erover meepraten. Geen politieke praktijk van samenwerking, maar van tegenwerking. Met het applaus van de burger die blijkbaar spektakel wil. Niet onderhandelen maar erin vliegen. Eerst handelen en dan zien. Want het moet vooruitgaan. Democratie gaat meestal trager.
Op het moment dat ik dit artikel aanvang is de regeringsvorming nog in een stadium waarin het verschillende kanten op kan met de democratie voor de Belgen. Wordt het een sociale democratie zoals de Vooruit het wil, of een liberale zoals Bouchez het wil? Rousseau eiste uitstel of afstel. De Wever hanteert de democratische regels. Zowel hij als Rousseau en Bouchez zijn democraten. Al zien we met de verkiezing van Trump de donkere rand van de democratie dichterbij komen. Ook Hitler kwam democratisch aan de macht met de belofte dat indien hij verkozen werd, hij de democratie zou afschaffen. Wat hij dadelijk nadat hij de Rijkskanselier werd ook deed. Ook toen was het volk ontevreden en wou het ‘dat het vooruitging’ met de stichting van een perfecte wereld, a New Empire. Met de bekende miserie als gevolg. Ook nu wil Het Vlaams Belang leerkrachten viseren indien zij de burgers van morgen over ‘te veel geschiedenis’ doceren.
In Het Algemeen Belang toont Riccardo Petrella zijn ‘Mozaïek van het algemeen belang’. Van de 21 items zijn er momenteel, minder dan 30 jaar later, heel wat die in vraag gesteld worden. In De Wevers vorige supernota stond een vermindering van 50.000.000 euro staatssteun voor de NMBS en een even drastische besparing bij bpost. De Wever had het zelfs even over een splitsing van het spoorwegnet in een Vlaams en een Waals. Dat was lachen geblazen. Of wordt het ‘Wie laatst lacht best lacht?’ Maar er moet bespaard. Zoveel werklozen meer. Ook op de werkloosheidsuitkeringen moet bespaard. En op het leefloon. Er wordt ons rond de oren geslagen met begrotingstekorten en de dreigende taal van de Europese regering. Met een Vlaanderen dat zich moet ontdoen van de Walen. Wij echter kijken naar de bedragen die we maandelijks moeten betalen aan de energieleveranciers, en naar de prijskaartjes in de supermarkt. Dat is onze democratie, de macht van de consument, voor zover die in de zondevloed van de welvaart zijn keuze nog kan maken.
Hoe wordt de nieuwe democratie? Met een ander klimaat, een andere vrede en een andere solidariteit? Meer staatscontrole of meer ‘Warmste Week’-gezelligheid? Hoe zal haar masker zijn en welke macht achter het masker?
Laat ons rustig verder gaan, met vallen en opstaan. Vergeet niet te gaan stemmen over zes jaar. En zwijg ondertussen niet. Tater en discussieer. Verbreek, verzamel, vertel. Vermeng de toogklap met verdraagzaamheid en intelligentie, en dien de soep warm op.
José Vandenbroucke