ONEENS IS NIET GELIJK AAN MIN EEN

Johan Walgraeve over Cambodja, Vietnam en de Condroz…

La Despedida

Dinsdag 27 juni 2017, zeven maanden na de ondertekening van het vredesakkoord, leggen de Fuerzas Armadas Revolucionarias Colombianas, de FARC, definitief de wapens neer. Er komt een einde aan meer dan vijftig jaar marxistische guerrilla.

Vrijdag 24 november 2017, Mapa Teatra speelt in het kader van het NEXT Festival La Despedida, het sluitstuk van een trilogie over deze oorlog tussen guerrillero’s en het leger. ‘La despedida’ is Spaans voor ‘het afscheid’. Het toneelstuk is een afscheidsceremonie: adieu geweld.
Bij binnenkomst zien de toeschouwers een twee meter hoog gordijn: een gespannen staalkabel met daaraan stukken zeildoek. (Om het gordijn te ‘openen’ ontspan je gewoonweg de kabel, zodat het gordijn op de grond valt.) Daarachter staan drie vierkante podia met zijkanten en achterkanten van gaasdoek. Boven elk podium hangt een scherm. De achterkant van het grote podium in het midden is een wit scherm. Er worden beelden op geprojecteerd maar het wordt ook gebruikt voor een Chinees schimmenspel van bewegende en stilstaande schaduwen. Tijdens het spel blijkt dat de podia mobiel zijn: ze worden dichter bij het publiek gebracht of net ervan verwijderd, of ze worden rondgedraaid zodat je het spel door een waas van gaas bekijkt. Er is veel te zien en te horen. Gelukkig ben ik één en ander gewend van onze eigenste regisseur. Zodat ik het stuk kan volgen.

Heidi en Rolf Abderhalden, bezielers van Mapa Teatro en van Zwitsers-Colombiaanse af komst, tonen met documentaire en nagespeelde filmbeelden, toneelspel en live video-opnames van dat spel, geluidsopnames van toespraken en interviews, hoe wat begon bij boeren die wilden overleven in hun eigenste ‘hol van Pluto’ escaleerde tot een oorlog tussen een deel van het volk en de staat. Een oorlog die niemand kon winnen, behalve Uncle Sam en die is ook maar zozo tevreden over de uitkomst. (Tussen haakjes, Pluto is de Romeinse god van rijkdom en weelde.)

Dankzij de lerares Spaans konden we naar het theater. De voorstelling was een overweldigende belevenis. Ik was niet de enige die er zo over dacht. Het applaus na de finale scène bleef maar duren. De acteurs kwamen vier keer afscheid nemen. Ik besliste toen om dit artikel te beginnen zoals je het nu leest. Over ‘het oneens zijn’.

Vietnam

Het oneens zijn met iemand hoeft niet eens zo erg te zijn. Ik zou het wel eigenaardig gevonden hebben indien een van mijn klasgenoten gezegd zou hebben dat het toneelstuk flauwekul was. Maar het zou alleszins geen reden zijn om ruzie te maken, laat staan een burgeroorlog te beginnen. Het is natuurlijk wel zo dat een mens zijn eigen meningen en opinies ernstig neemt. Deze zijn, denk ik, nogal verbonden met hoe we het leven beschouwen, vooral dat deel van het leven dat voor ons ligt, onze toekomst. De ‘we’ in vorige zin was geen koninklijk meervoud en bijgevolg is ‘onze’ toekomst werkelijk de toekomst van ons allemaal. ’t Is maar dat een deeltje van die ‘onze toekomst’ ook ‘mijn’ is: mijn toekomst. Maar iedereen heeft een ‘mijn toekomst’ en daar kan het schoentje wel eens wringen. Niet iedereen wil enkel ‘A’ en om het gecompliceerder te maken telt het alfabet nog 25 andere letters om uit te kiezen. Ik wil maar zeggen: niet iedereen wil hetzelfde. Wanneer die wensen, verlangens en dan ook de meningen diametraal tegenover elkaar komen te staan wil er wel eens iets dramatisch gebeuren. Een woordenwisseling is dan nog het minst erge. Dan kan men nog met woorden tot een overeenkomst komen. Aan de andere kant van het spectrum staat de ‘onvermijdelijke’ oorlog tot de andere verslagen is, of tot succesvolle vredesonderhandelingen er een einde aan maken.

Oorlog in Vietnam. Een groot deel van mijn jeugd en jonge volwassen jaren begon het nieuws op de kijkbuis met deze oorlog. ’t Is daarmee dat ik er hier over begin. Ik heb een en ander moeten opzoeken, een mens zijn geheugen verliest al eens iets. En de oorlog begon 5 jaar plus 55 dagen voor ik geboren werd.

Met het einde van de Tweede Wereldoorlog kwam er een einde aan de Japanse overheersing en werd Vietnam opnieuw bezet door Frankrijk. De Vietminh organiseerden het verzet en kwamen in opstand. Het begon in landelijke gebieden, maar toen de Chinese communisten in 1949 de noordelijke grens van Vietnam bereikten werd het een conventionele oorlog. Dat wil zeggen een oorlog volgens de wijze die men overeengekomen is, om op een beschaafde manier oorlog te voeren. Na iets meer dan zeven en een half jaar oorlog en de Franse nederlaag bij Diên Biên Phú, stopten de gevechten op 1 augustus 1954.

Op de Conferentie van Genève op 21 juli 1954 werd Vietnam in twee gedeeld. De weigering van de Zuid-Vietnamese premier Diêm om te onderhandelen met Hô-Chí-Minh over de bij de Conferentie voorziene nationale verkiezingen die het land weer moesten herenigen, leidde in 1956 tot de volgende oorlog.

In het begin gaven de VS voornamelijk financiële en materiële steun: centen en wapens. Daarna kwamen hun adviseurs en tenslotte de troepen. De raadgevingen kwamen vooral uit de lucht. Dagelijks vlogen de B52’s over het land en losten op meer dan negen kilometer hoogte hun dodelijke last.
Het was Nixon die in 1969 besloot de Amerikaanse troepen geleidelijk terug te trekken en de vastgelopen vredesonderhandelingen weer opstartte. Die werden afgerond met de vredesakkoorden van Parijs, ondertekend op 27 januari 1973. Waarschijnlijk daarom werden in de periode februari-augustus van datzelfde jaar 250.000 ton bommen op de Noord-Vietnamese bevolking gekieperd. Een record: in heel 1972 haalde men slechts 52.000 ton.

Volgens Robert McNamara, minister van defensie onder Kennedy, in een interview terugblikkend op de oorlog in Vietnam, was dit ‘koude oorlog’. Hoeveel kouder kan het zijn? En het meesleuren van Laos en Cambodja in de krijgsverrichtingen, was dat dan ‘collateral damage’, een schadelijk neveneffect?

De Condroz

Er werd op andere plaatsen in de geschiedenis ook wel eens iets uitgevochten. In Europa, ja ook in België, ja zelfs in de Condroz. Ter gelegenheid van de foire in Andenne, ten jare 1275, organiseert Gui de Dampierre, de graaf van Vlaanderen met als bijberoep – een mens moet toch zijn boterham verdienen – markies van Namen, een toernooi dat van heinde en verre volk trok. Wie ziet nu niet graag ridders spelend steken, nietwaar? Op de bijhorende markt staat Engoran, een lijfeigene van de seigneur de Goesnes van het prinsbisdom Luik, een koe te verkopen. Rigaud de Corbion herkent het dier als zijn gestolen koebeest en geeft dit aan bij de baljuw van de Condroz. De baljuw die niets te piepen heeft in het prinsbisdom maant Engoran aan de koe terug te brengen naar de eigenaar. Zoniet zal hij gearresteerd en berecht worden indien hij nog één voet in de Condroz zet. Geïntimideerd door de middeleeuwse flik brengt de man de koe terug. Amper heeft hij de Condroz betreden of de baljuw houdt woord. Engoran wordt prompt aangehouden en even prompt opgehangen tot de dood erop volgt. Dat is nog eens snelrecht! Dit staat seigneur Jean de Goesnes uiteraard niet aan. Samen met twee even adellijke neven en de seigneur de Celles en die van Spontin organiseert hij een strafexpeditie en vernietigt het kasteel van Halloy. Als represaille worden de landerijen van meneer de Goesnes in vuur en vlam gezet. Gui wordt ter hulp geroepen en die brengt zijn schoonvader Henri V van Luxemburg en zijn schoonbroer Henri VI mee. Ciney wordt belegerd, ingenomen en de overlevende verdedigers van de stad worden opgesloten in de kerk. De kerk wordt in brand gestoken. Filips III de Stoute, in zijn functie van Franse koning, beslecht het pleit en alles keert terug naar de situatie van voor de ‘guerre de la vache’. 15.000 doden omwille van een gestolen koe. Magritte zou er niet opgekomen zijn.

Compromis

Ik ben nu wel even in de war met mijn betoog. Beter dan het overschouwen van al dit leed, weliswaar op papier en het internet, had ik beter naar mijn papiertje gekeken waarop ik noteerde waarover dit artikel zou moeten gaan en dat ik toch bij de hand heb. Daarop staat het woord ‘compromis’, in hoofdletters met een rechthoekje daarrond en met een kronkelig getekende pijl naar de vraag: ‘Is compromis mogelijk?’. Als ik zie wat ik hierboven op mijn laptop getokkeld heb… Daarover moet ik toch even nadenken.

Niet iedereen wil een even grote denkbeeldige hoeveelheid water in de ideële wijn doen. Dat kan gaan van noppes water tot niemendal wijn. Ik kan hier en nu niet anders dan bedenken dat het in de menselijke natuur en aan het persoonlijke karakter ligt. En misschien komt er wat opvoeding bij te kijken ook. En om tot overeenkomst te komen moet je een afspraak maken met minstens één andere persoon. Dat compromis moet dan nog voor beiden aanvaardbaar zijn. Die andere, mag je die of net niet? Of kan die mens je helemaal niets schelen? Dat zou ook kunnen gebeuren. Het zou ook nog ‘de ver van mijn bed show’ kunnen zijn. Ik hoop dat dat hier niet te veel op één hoop is. Er komt wel nog een en ander bij.

Het kan ook gebeuren dat er meer dan twee personen zijn. Het zou kunnen gebeuren dat er twee groepen gevormd worden. Oei, het zou zelfs kunnen gebeuren dat er meerdere groepen ontstaan. Verschillende groepen, verschillende meningen. Wanneer groepen gescheiden worden door landsgrenzen of een groep net daardoor verdeeld wordt, is dat ook niet zuiver op de graat. Daar kan opgefokt geweld van komen. Daar is al opgefokt geweld van gekomen.

Verschiet nu efkes niet. De Grote Oorlog, ook de Eerste Wereldoorlog genoemd, was mooi georganiseerd. Hij werd zelfs uitgeroepen tot ‘Oorlog Die Een Einde Ging Maken Aan Alle Oorlogen’. Vóór hij goed en wel van start ging! Overigens hadden ‘ze’ zich misrekend. Hij heeft een beetje langer geduurd dan gedacht, langer dan een veldslagje hier en eentje daar. Aan weerskanten trokken ze jeugdig lachend, zingend ten oorlog, niet wetende dat ze vier jaar modderige loopgraven en stormlopen door moordend vijandig kruisvuur voor de boeg hadden. Hoe lang overleef je zo’n horizontale kogelregen? Hoeveel geluk moet je hebben om die te overleven? En als je geen geluk hebt, hoe lang sterf je in de glorieuze modder?

Op het einde van La Despedida zit ene Karl Marx op toneel samen met een sjamaan. Marx vraagt waarom er niemand op het feest is. De sjamaan antwoord dat iedereen naar huis is omdat het feest gedaan is.

Johan Walgraeve