ALS EEN DUVEL IN EEN WIJWATERVAT

Dominique Vergote over dat duveltje in elk van ons dat zo snel naar boven komt…

De boom in

In onze tuin staat een berk die nu helaas, zonder aanwijsbare reden, aan het afsterven is en die een aantal jaar geleden aanleiding was voor een felle burenruzie. Het is niet zomaar een berk want als kleine boompje werd hij ooit in het kader van een actie rond Amnesty International geplant, hebben we ons laten vertellen. Het fijne weet ik er verder ook niet van, maar zoals dat gaat met alle levende wezens, ze worden al groeiend groter en sterker, en de berk strekte uiteindelijk zijn takken uit tot bij de buren. Als de herfstwind de bladeren van de takken rukte, dwarrelden ze in de vijver van hun tuin, met wrevel als gevolg. De berk stond bovendien te dicht bij de rand van de tuin, volgens de wet. En ja, dan komen de verschillen in waarden naar boven, worden rechten opgeëist en eigendommen verdedigd, met een levenslang dispuut tot gevolg. Een ruzie die zelfs in de rechtbank moest beslecht worden omdat praten onmogelijk was geworden. Het duveltje had zich gemanifesteerd.

We leven in een democratie en we zeggen dat we willen blijven praten, dat we ieders vrijheid willen respecteren en toch… en toch. Het duveltje komt zo snel naar boven. Met een groep vrienden samen optrekken, met maten op reis gaan, samenwerken in een organisatie of op je werk, samenwerken aan een opdracht, overeenkomen met je buren, samen in een overvolle trein reizen, samenleven met je partner of je kinderen. Vaak blijkt het moeilijk om met elkaar aan de praat te blijven. Hoe vaak willen we er niet als winnaar uitkomen, of verkiezen we alles voor onszelf op te eisen, de ruimte liefst niet te delen, liever niets op te geven. Of we willen nog iemand iets betaald zetten, de rekening moet nog vereffend. Ja, we gaan voor eigen gelijk, zelfs zo ver dat er niet meer gepraat wordt.

What ’s up?

Dit schooljaar gaf ik een groepsopdracht aan een groepje studenten. Er waren vier actieve studenten, vol inzet en ideeën. Eén persoon, laten we ze Lies noemen, was er niet echt bij. Ze had niet veel aandeel in de uitwerking, was ook een paar keer afwezig. Haar argumenten waren een treinstaking waardoor ze er niet kon raken, verplichtingen op het werk waardoor ze niet op de afspraak kon zijn, ziekte. De vier anderen bereidden al het werk voor en kwamen tot een geslaagde activiteit. Bij de laatste uitvoering was Lies aanwezig, en ze wilde ook haar punten. Maar de anderen vonden Lies een profiteur die geen moeite had gedaan. Op een bepaald moment stonden beide groepen lijnrecht tegenover elkaar. De vier voelden zich sterk en wilden Lies geen kans meer geven. Hun argumenten waren dat Lies niet echt mee wou, dat ze van slechte wil was en profiteerde van hun inzet. Maar Lies vond dat ze haar best had gedaan in de mate van haar mogelijkheden. Het duveltje stak de kop op. Praten met elkaar was op een bepaald moment geen optie meer, laat staan luisteren naar elkaar. Een patstelling waar op het eerste zicht geen goede oplossing voor te vinden was voor beide partijen. Hoe krijg ik deze vijf mensen weer aan de praat?

Het kan ook zomaar ineens ontstaan. Nog niet zo lang geleden stond ik verbaasd te kijken naar wat er in onze vriendengroep gebeurde. Een nogal hechte groep die mekaar helpt, samen plezier maakt en lief en leed deelt. We doen geregeld dingen samen, en maakten tot enige tijd geleden afspraken via berichtjes in een WhatsApp groepje. Peter is degene die regelmatig activiteiten voorstelt en hij neemt ook de organisatie van de WhatsApp op zich, echter altijd met de mogelijkheid dat anderen daar ook voorstellen op doen en mensen uitnodigen. Zo was een dynamisch geheel ontstaan waar er vlot activiteiten door wisselende mensen werden georganiseerd. Een leuk en spontaan geheel. Op een bepaald moment stelt Peter voor om de communicatie in plaats van via WhatsApp nu via Facebook te laten verlopen. Hij haalt een resem argumenten aan. Het is handiger, is gebruiksvriendelijker voor groepsinformatie, je hebt een beter overzicht, je kan alles beter ordenen. Bovendien belast het minder je telefoon (daarover werd er wel eens geklaagd). Andere mensen uit de groep hadden ook al geopperd dat dit een zinvolle piste was. Maar toen deze verandering ter sprake kwam, had niemand echter kunnen voorzien tot welke gevolgen dit zou leiden.

Guido laat weten dat hij principieel tegen Facebook is. Hij wil niet verplicht worden om aan die ‘mode’ mee te doen. Hij kiest voor echte communicatie. Hij vindt een paar medestanders en, ook al leek dat in oorsprong onmogelijk, het komt tot een polarisering in de groep. Beide kampen geven niet af. We waren goeie vrienden en dan gebeurt dit. Er vallen harde woorden, er wordt geroddeld, sommigen kiezen in stilte partij. Het gaat van kwaad naar erger, tot samenzijn op een gewone manier niet meer mogelijk is. Contacten worden vermeden, het duveltje steekt zijn kop op. Van elke gelegenheid wordt gebruik gemaakt om de ander zwart te maken. Er is jaloezie en wantrouwen. Het gaat over het grote gelijk, ook over wie het populairst is, wie de meeste vrienden heeft. Een terugweg lijkt onmogelijk. Hoe raken we weer aan de praat?

Ze bestààn!

Maar kijk, ze bestààn. Diegenen die mensen weer met elkaar laten praten. Die tijd nemen om te luisteren naar beide partijen. Uiteindelijk had iemand de moed om te kiezen voor de vriendschap en het verder samen op weg gaan. Hij zette zich in om wat ons bindt weer helder te krijgen. Hij sprak met iedereen, met respect, met tijd en met een heldere visie rond de belangrijke waarden van het leven. Tot de goeie wil weer de bovenhand haalde. Nu doen we weer verder samen, met een ervaring en een levensles rijker. Het duveltje steekt nog wel eens de kop op, maar er is bereidheid om steeds te zien wat er ons ook bindt en wat dàt ons biedt.

Ook de patstelling bij de studenten ontdooide. Door de inbreng van één cursiste die stelling durfde nemen. Ze gaf aan dat dit voor haar een grote les was over samenwerken. Dat het belangrijk is om daarop in te zetten, hoe moeilijk het soms ook gaat. Door haar oprechte inbreng kwam er iets los, er kwam meer mildheid en openheid in het groepje. Waarden als solidariteit en zorg voor elkaar werden aangehaald en deden iedereen stilstaan bij zichzelf. Een les, dit keer niet vanuit de leerstof, maar uit het leven zelf.

De burenruzie over de boom is bij leven niet meer bijgelegd. De verwijdering was te groot. Wel hoorde ik de ene buur op het einde van zijn leven zeggen: ‘Had ik het op voorhand geweten dan was ik wat milder geweest, want het heeft me mijn hele leven parten gespeeld. Mijn leven lang heb ik op de toppen van mijn tenen gelopen omdat er anders iets zou kunnen escaleren. Dit was het uiteindelijk allemaal niet waard.’

So what?

Polarisering. Als ik erover denk… een vreemd woord eigenlijk. Twee polen… worden die meestal niet naar elkaar aangetrokken of stoten ze elkaar juist af? Zorgt dat niet voor elektriciteit? Maakt dat niet net een vonk? Of maakt dat net de verwijdering?

Zelf ben ik niet degene die het hoge woord voert. Ik observeer, kijk de kat uit de boom en voel wat er ondertussen met mij gebeurt. En ik kan je verzekeren, ook bij mij is het duveltje bekend. Maar wat ik leerde is dat je echt kan kiezen welke waarden je hoog acht. Je kan kwaad zijn of je verongelijkt voelen, of je bang voelen, of je gekwetst voelen en toch blijven openstaan voor de ander. Zolang we elkaar niet afwijzen is alles nog mogelijk denk ik. En in de samenleving moeten we in ieder geval met elkaar verder. Hierin hebben we geen keuze, dat is de realiteit. Het is in de vele kleine verhaaltjes zo, maar evengoed in de grote. Het is nu eenmaal het kenmerk van ‘samen’leven.

Ik wil echt kiezen om samen verder te gaan, om een weg te zoeken die voor iedereen haalbaar is, die menselijk is. Voor mij is het al een hele opgave om dit in het kleine rondom mij te doen (dat is zeker ook zinvol denk ik). Maar gelukkig zijn er ook mensen die de gave hebben om dat op maatschappelijk vlak te doen. Om hun en mijn stem van verbinding te laten horen naast die van de verdeling, van het ’mijn en dijn’.

Ik wens dat we in de toekomst kunnen samenwerken en zoeken wat er ons bindt, om zo te zien wat er daaruit kan ontstaan als realistische oplossingen waarbij iedereen betrokken is en waar iedereen zich gewaardeerd voelt. En dit geldt zowel voor mijn buren, voor de studenten, voor de vrienden als voor alle mensen waar ik mee samenleef.

Sommigen onder jullie zullen mij misschien een dromer vinden of een naïeveling. Maar so what?

Dominique Vergote